Veiliger oord 1, 2 & 3 – Hilary Mantel – A Place of Greater Safety

Een kolos van een boek, wat zijn het: 800 bladzijden? 900? Een paperback met priegelige print; ik heb het gekocht toen ik in mijn eerste jaar aan het Hoger Instituut voor Tolken en Vertalers in Antwerpen zat, en een hele dag colleges overgeslagen om het uit te lezen. De levendige beschrijvingen en bizarre feiten, de onvergetelijke portretten, de hilarische of intens verdrietige dialogen en de ijzingwekkende spanning zijn me altijd bijgebleven. Dat soms de werkwoordstijden rare sprongen maakten heb ik niet eens gemerkt, en ook niet dat de signaalwoorden daarom niet altijd aansloten. Alsof je in je hoofd alles rechtbreit als een verhaal je eenmaal bij de kladden heeft.

Mantelsiaanse tijden

Mantel had hele passages in de tegenwoordige tijd geschreven, net als in Wolf Hall en Bring up the Bodies. Ze dienen als lenzen: het voortrazende verhaal wordt stopgezet om in te zoomen op momenten. Of als de hand van de verteller, met wie je in het donker in stevig tempo door een uitgestorven, natgeregende straat loopt waarin lantaarns een waterig geel licht werpen en je voetstappen nagalmen, en die je af en toe meetrekt naar het raam van een woonhuis waarachter zich dan intieme taferelen afspelen, en je soms zelfs naar binnen loodst, zodat je ongezien vanuit de deuropening kunt kijken of in het vertrek rondlopen en flarden van gesprekken opvangen. Want je zoomt in op intieme momenten, die van cruciaal belang zijn.

Historisch is verleden

De uitgever had er destijds geen oren naar: tegenwoordige tijd in een historische roman, en in de redactiefase zijn de tijden omgegooid. De luttele weken die Mantel had om de zetproeven na te kijken waren te kort om alles recht te zetten, en A Place of Greater Safety is altijd een pijnpunt gebleven. Hoe ingrijpend elke wijziging is en hoe arbeidsintensief en tijdrovend het karwei om dat dan voor de Nederlandse versie goed te krijgen, wist ik niet toen ik het aanbood en dat was maar goed ook; ook achteraf bezien was het de enig juiste beslissing.

Werk in uitvoering

Er zijn wel dingen veranderd in de tekst: feiten laten zich tegenwoordig gemakkelijker controleren dan in de jaren 1970, toen Mantel het boek schreef. Primaire teksten, correspondentie en rechtbankverslagen uit de tijd van de Franse Revolutie, zijn online terug te vinden en na te lezen. Mantel heeft destijds gebruik gemaakt van gevestigde Engelse vertalingen, maar wanneer ik het Frans voor haar terugvertaalde, ontdekten we er nieuwe facetten en andere accenten in die te mooi waren om er niets mee te doen. Het was een vrij unieke samenwerking. Het was ook heel bijzonder om te zien hoe Mantel een passage kon schrappen en er een nieuwe voor in de plaats kon schrijven. Voor een vertaler is de brontekst zo ongenadig heilig – dit woord hier, dat woord daar: dát maakt die precieze betekenis, dát zet die ene toon – dat het best schrikken is wanneer iemand er doodgemoedereerd een streep door zet en met een alternatief komt. Al is het de schrijver.

Beluister het fragment 'Nooit meer slapen', VPRO met Ine Willems.